Kitaplar | Konular | Dört Incil Farkliliklari ve Celiskileri

2- DÖRT İNCİLİN YAZARLARI

Hristiyan Kilisesi tarafından sahih sayılan dört İncili incelerken, bu İndilerin kaleme alındıkları dil kadar, bunları kaleme alan kişilerin kimliklerini de İncelemek gerekir. Kimdir bu yazarlar? Matta, Markos, Luka ve Yuhanna'nın hüviyetleri nedir, nerelidirler? Bunlar gerçekten söylenildiği gibi ruhu'l-kudüs'le dolu kimseler midir? Adı geçen bu kişiler İndilerin gerçek yazarları mıdır? yoksa bu kitapları başkaları yazarak bunlara mı maletmişlerdir?

Kilise tarafından Yeni Ahidde yapılan tertibe göre, dört İncilin yazarları şu şekilde sıralanmaktadır: Matta, Markos, Luka ve Yuhanna. Hristİyanlık tarihinde bu dört yazara üçüncü asırdan itibaren "Evangelist" (İncil yazarı} ismi verilmiştir. Hristiyan geleneğine göre, Matta ile Yuhanna Havarilerden sayılıyorlar, Markos ile Luka Havarilerden sa-yılrmyorlar(27). Biz, önce sırası ile bu "İncilci" denilen yazarların kimliklerini tesbit etmeye çalışacağız.

Matta:

Hristiyan kaynaklara göre Filistinli bir Yahudi ailenin oğlu olan Matta'mn, ikinci adı Levi, babasının adı da Alfe-us'tur. Kendisi gümrük memuru olarak görev yaparken, Hz. İsa ile tanışarak ona tabî olmuştur. Matta, Hz. İsa daha dünyada iken, onun sözlerini Logia isimli bir kitapta toplamış, Hz. İsa'nın dünyadan ayrılmasından sonra ise bu metne birtakım ilâveler yaparak esas Matta İncilini yazmıştır. Eu esas Matta îndlinin hangi dilde yazıldığı konusunda daha önce bilgi vermiştik. Daha sonra bu İncil Yunancaya çevril-

27) X. Jakob,a.g^., s. 10

183

mistir. Bu incili Yunancaya kim çevirdi, kendisi mi (28), yoksa bir başkası mı?(29) Araştırmacıların ittifak edebildikleri bir isim yok. Bazıları, Matta'nın kendi incilini Yunanca yazdığım iddia etmektedirler(30). Matta, Roma imparatorluğu adına vergi toplayan bir Yahudi olarak bu incili, Yahudi asıllı Hristiyanlar için kaleme almıştır. Elçiler, kendisinden bir İncil yazmasını istemişler ve o da Antakya'da yaşayan Yahudi asıllı Hristİyan cemaate bu incili yazmıshr(31).

Bazı araştırmacılar, halen elde mevcut olan Matta incilinin yazarının Havari Matta olmadığını, bu İncili aslında ismi meçhul Filistinli bir Yahudinin yazdığını ileri sürmektedirler. Çünkü bu Incii, Yahudi düşünce sistemine uygun bir tarzda yazılmıştır ve ifadeleri tamamı ile Yahudi hukukuna saygılıdır- Kitapta kullanılan rakamların kullanılma tarzına bakılırsa, muhtemelen onun öğretici bir el kitabı olduğu anlaşılır. Mesela: Yedi felaket ve acı, beş kutsal varlık, üç derecede düzenlenmiş günah ve ceza gibi. Bu İncil, Baptizmin formüllerini ihtiva etmektedir, onda "gök krallığı" tabiri tam otuziki yerde geçmektedir. Bu kitapta dogmatik maksatlarla düzenlenmiş bir kitap havası vardır(32).

Aslında basit bir gümrük memuru olmasına rağmen Matta'nın, yazmış olduğu încile bakılırsa onun, hiç de öyle sıradan bir insan olmadığı anlaşılmaktadır. O, kültürlü, Yahudi kültürü ve Eski Ahİd hakkında derin bilgiye sahip bir kimse olarak görülüyor(33).

28) W. K. Lowther Clarke.a^^.^. 723

29} X. Jakob, a.g.e., s. 15

30) W. K. Lowiher Clarke, a.g.e.,s. 723

31) M. Y, Şelebî,a.g.e.. a. 39 ; E. R. Trattner,a.g.e.,s. 293

32) M.Year5ley,a.£.e.,s. 112-113

33) M. es-Saidî, a.s-e., s. 14

184

E. Culman'a göre Matta incilinin yazarının Havari Matta olması imkânsızdır. Çünkü bu incilin yazan, İncilini yazarken Havari olmayan Markos'tan geniş çapta İstifade etmiştir. Vahiy ve ilhama mazhar olmuş bir Havari, neden Havari olmayan birinden istifade etsin? Demek ki yazar Matta, Havari olan Matta'nın dışında ayrı bir Matta ki, Havari olmayan Markos'tan istifade ihtiyacını hissetmiştir. Yine bu incilin yazarı şayet Havari Matta olsaydı, gördüğü, işittiği şeylerin bir kısmını gaip sığası {üçüncü tekil şahıs) ile değil de, mütekellim sığası (birinci tekil şahıs) ile yazardı, halbuki o, bütün anlattığı şeylerde gaip sığasını kullanmıştır. O, yazdığı incilinde Havari Matta'dan bahsederken, kendisinden değil de, başka birisinden bahsediyormuş gibi sürekli üçüncü tekil şahıs kalıbı kullanmıştır.

Matta İncilinin İbranice asıl nüshası ortadan kaybolmuş, elde Yunanca tercümesi var, ancak bunu kimin tercüme ettiği kesin olarak belli değildir. Mütercimi belli olmayan bir kitaba nasıl güvenilebilir? Bu tercümenin doğruluğunu anlayabilmek için asıl nüsha ile karşılaştırılmasından daha tabiî ne olabilir? Ama asıl nüsha kaybolmuş, öyleyse tercümenin doğruluğunu nereden anlayacağız? Asıl nüsha ortada yok ki, tercümeyi onunla karşılaştırıp doğru veya yanlış olduğuna hükmedelim. Mütercimi tanımadığımıza göre, onun kendi bazı fikirlerini, kitabı tercüme ederken bu kitaba katmadığından nasıl emin olacağız? Acaba mütercim. İyi bir tercüme yapabilecek kadar iki dili iyi biliyor muydu? Yine bu kişi, samimî bir Hrisriyan mıydı, yoksa Hristiyanlığı bozmak isteyen hîlekâr bir Yahudi miydi?

Bazı İncil tefsircileri, Havari Matta'nın yazdığı esas İncilin kaybolduğunu, başka bir İncilin alınarak onun yerine konulduğunu, halkın bu yeni încile rağbetinin arttırılması ve

185

güveninin sağlanması için, ona Matta İncili adının verildiğini söylemektedirler. Diğer bazı araştırmacılar, İbram'ce-Aramice olarak yazılmış olan Havari Matta'ya ait İncilin asıl nüshasını, Kudüs'ün tahribinden sonra Ebiyonitlerin kasden tahrif ettiklerini ve ortadan kaldırdıklarını söylemektedirler. Bu görüşü ileri sürenlere göre, Ebiyonitler, Hz.İsa'nın ulûhiyetini inkâr etmekteymişler, esas îbranice Matta İncili de, Hz.îsa'nın ilâhlığını itiraf ve İspat ediyormuş, bu yüzden Ebiyonitler kendi görüşlerinin zıddına görüş ihtiva eden bu İncili önce' tahrif, sonra da yok etmişler(34). Burada çok dikkate değer bir husus vardır. Bu defa Matta İnciline tahrif isnadında bulunanlar, HzJsa'nın Hanlığını reddedenler değil, aksine bunu kabul edenlerdir. Bunlar asıl Matta İncilinde Hz.İsa'mn ilâhlığını açıklayan pasajların var olduğunu, bu pasajların bilâhere metinden çıkarıldığını söylemektedirler.

Matkos:

Yeni Ahidde ikinci sırada yer alan İncilin yazarının asıl adı Yuhanna'dır. Filistinli Yahudi bir ailenin çocuğu olan bu yazar, Markos lakabı İle de anılmakta idi. Markos'un annesi Meryem, ilk Hristiyan cemaati içinde yer almış olup, Hristi-yanlığa büyük hizmetler yapmıştır. Hz. İsa'nın dünyadan ay-rıimasından sonra Hristiyan cemaati bu kadının evinde toplanır ve kararlar alırdı. Hristiyan kaynaklara göre, Markos bu toplantılara katılır ve Hz. İsa'nın öğrencilerinden çok istifade ederdi(35). O, bir yandan Barnaba ve Pavlos ile beraber Hristiyanlığı yaymak üzere seyahatlere katılmış, öbür yandan da Havari Petrus ile beraber Romaya kadar gitmiş, birlikte

34) İbn Batrik,o.g.e.,C.I,s. 94 ; Rahmelullah el-Hindî, a.g.e., C.l, s.429

35) Raymond C. Knox, Knowiııg the Bible, p. 179 ;W. K. Lowther Clarke,«.£.e., s. 693

186

dolaştığı yerlerde onun tercümanlığını yapmıştır(36). Bazı rivayetlere göre Markos adı ile bilinen bu İncili Markos değil, Petrus yazmıştır(37).

Markos, Havarilerden miydi, yoksa Havari değil miydi? Bu soruya genellikle "Havari değildi" şeklinde cevaplar verilmektedir. Fakat bazı Hristiyan kaynaklar, onun Havari olmamakla beraber. Yetmişlerden olduğunu söylemekte ve onu Hz.îsa'ya direkt olarak öğrenci yapmak istemektedirler. Bir kısım Hristiyanlar onun. Yetmişlerden değil de, Yüzyirmiler-den olduğunu iîeri sürüyorlar. Aslında onun şu veya bu grup İçinde Hz.İsa'ya öğrenci olmadığı, yazdığı İncİldekİ üslûbundan anlaşıldığı için~bir kısım Hristiyan müellifler, onu Petrus ve Pavlos'a öğrenci yaparak, yazdığı İncile bu yolla güven ve itimat sağlamaya çalışırlar. Bazı araştırmacılar, bu İncilin yazarının aslında ismi bilinmeyen meçhul bir kişi iken, yazdığı încile rağbet ve itimat temin etmek için ona Markos İncili adını verdiğini İleri sürüyorlar(38).

Yeni Ahid araştırmacılarının bir kısmı, Markos İncilini Yeni Ahidde birinci sıraya yerleştirirler ve onun yazılan ilk İncil olduğunu kabul ederler. Burada akla şöyle bîr soru geliyor: Havari Matta ve Yuhanna gibi kimseler dururken, neden ilk İncili Havari olmayan Markos yazmış olsun? Niçin gerek Matta ve gerekse Luka İndilerini yazarken Markos'un nüshasından bol bol istifade etsinler? Markos'u onlardan daha bilgili kılan hangi özellikleri vardı?

Matta hakkında söylendiği gibi, Markos'un da önce kısa bir İncil yazdığı, daha sonra bunu genişleterek esas Markos

36) G.P.Fısher,o.g.e.. s. 178

37) A. C. Headlam, a.g.e., s. 12

38) M. Ş.ŞİLivî.

187

incilini yazdığı söyleniyor. Yapılan araştırmalara göre Mar-kos'un ilk İncilinin dörtte üçü kaybolmuş. Markos bilâhere daha önce mevcut olan kolleksiyonîardan, Q metninden, vb. kaynaklardan istifade ederek şimdiki İncilini yazmıştır. Matta ve Luka I n çili erini yazarken Markos'un bu İncilinden geniş şekilde faydalanmışlardır(39). Markos, İncilini, Roma'da bulunduğu sırada Petrus'un vaazlarını dinleyen bir kısım insanların ricası üzerine Romalılar için yazmıştır(40).

Papias'ın verdiği habere göre, Petrus ile beraber seyahat eden ve toplantılara kanlan Markos, Hz.isa'nın hayatı haklan-da Petrus'tan duyduklarını hafızasının müsade ettiği nisbette yazmaya çalışmıştır. O, Hz.İsa'nın yaptığı ve söylediği ifade edilen şeylerden aklında tutabildiklerini ( yani unutmadıklarını) düzensiz bir biçimde gelişigüzel olarak yazmıştır. Çünkü o, bizzat Hz.İsa'yı görmemiş ve dinlememiş(ir(41). Papias'ın bu şekilde yazması bazı mutaassıp Hrİstiyanları öfkelendirmiş ve ona hakaret etmeye sevketmiştir. Mesela: Esebious, Papias'ın bu ifadelerine kızarak onun için, "mahdut zekalı" tabirini kulianmışttr(42). Çünkü Papias'ın bu ifadesine göre Markos, yazarken vahiy veya ilhamla değil, aksine gücünün yettiği nisbette, aklında tutabildiklerini, hatırlayabildiği kadarı ile düzensiz olarak yazmıştır. Böyle yazılan bir kitap nasıî hatasız ve eksiksiz olabilir? Onun hatırlayamadıkları, kitabının dışında kaldığına göre, kitabında eksiklik vardır. Ayrıca hafızasının onu yanıltmış olması da mümkündür. Bu du-

39) R. C. Knox,a.g.e., s. 179 ; A.C. Headlam,a.g.e., s. 6

40) M. Y. Şelebî, a.g.e., s.44

41) Ahmed Abdu]vahhab,Hakikatu't-Tebşir Beyne'I-Madî ve'l-Hadtr, Kahirc,î981, s. 16

42) W. K. Loıvther Clarke, a.g.e.,s. 723

188

rumda o, bazı şeyleri yanılarak yanlış yazmış olabilir. M.S. 130 yılı gibi çok erken bir dönemde bu sözleri yazan Papias, bunları yazmakla çok büyük bir suç işlemiştir. Dolayısı ile yapılacak en- kestirme iş, Papias'ın bu eserini devre dışı bırakmaktır. Bunun için ona bazı isnadlarda bulunmak lazımdır. Esebious da bunu yapmış, onu, "mahdut zekalı" biri ilân ederek ona güven: imemesini, dediklerinin nazarı itibara alınmamasını istemişti. Çünkü Papias, okuduklarını ve duyduklarını iyi anlayamamakta ve aktaramamaktadır, zekası buna müsait değildir. İşte Hrİstiyan kaynaklar işlerine gelmediği zaman kendi kaynakları hakkında bile bu tür isnadlarda bulunabilmektedirler.

Markos, amcası Barnaba ve Pavlos'la birlikte Antakya'ya gitmiş, oradan Kudüs'e dönmüş, bilâhere Barnaba ile beraber Kıbrıs'a seyahat etmiştir. Daha sonra Barnaba'dan ayrılan Markos, önce kuzey Afrika'ya, oradan Mısır'a gitmiş ve buralarda Hristiyanhğı yaymak için faaliyette bulunmuştur. Petrus ile birlikte Roma'ya da seyahat eden Markos'un esas faaliyet merkezi Mısır olmuştur. "Murûcu'l-Ahbar" isimli Hristiyan kaynağında hem Petrus'un, hem de Markos'un, Hz. isa'nın ulûhiyetini inkâr ettikleri yazılıdır(43). Bir diğer Hristiyan kaynağı İbn Batrik ise, Markos İncilini, Markos'un değil, Petrus'un yazdığını kaydetmektedir(44).

Luka:

Yeni Ahidde yer alan üçüncü İncilin yazarı Luka'nın mesleği hekimlikti. O, aynı zamanda Resullerin İşleri kitabının yazarı olarak da bilinmektedir. İncilini Yunanca

43) M.Y.Şe]ebî,a.g.e.,s.42

44) İbn Kayyım e\-Ccvziye,Hidayeıu'!-Hayârâfi Ecvibeti'l-Yehûd ve'n-Nasârâ, s. 48

189

olarak kaleme aldığı söylenen Luka, aslen Antakya'lı veya Suriye'li olarak biliniyor. Bu incilin başında yer alan pasajdan, Luka'nm bu İncili Yunanlılar için yazdığı anlaşılıyor(45). Luka incilinde tarih yanlışlıkları ve maddî hatalar oldukça fazladır. Bazı araştırmacılar, bu İncilin yazarının, Josephus'un eserinden istifade ettiğini ileri sürmektedirler(46). Luka incilini yazarken, Markos'u, Q metnini, Matta'mn ilk İncilini ve kendi özel kaynağını kullanmıştır(47). Hem Matta, hem de Luka, Markos'tan faydalanmakla beraber Luka, Markos'u Matta'dan daha fazla kullanmıştır. Ayrıca Luka'da, Matta ve Markos'ta bulunmayan bazı şeyler, bilhassa meseller mevcuttur. Onun kendine ait Özel bir kaynağının yanısıra, sözlü kaynaklardan da faydalandığına dair rivayetler mevcuttur(48).

Eski Ahidİ reddederek sadece Yeni Ahidi kabul eden Marcion'un yazmış olduğu İncil ile, Luka incili arasında birçok yerde benzerlikler vardır(49). Yunan asıllı olan Luka, Hz. İsa hakkında yazarken, sanki bir Yunanlı tarihçinin, bir Yunan kahramanı hakkında yazdığı üslûpla yazmıshr(50). Luka'nın incilinde Yahudi tonundan ziyade evrensellik hakimdir. Bundan dolayı onda Hz. isa'nın nesebi Hz. ibrahim'e kadar değil, Hz. Ademe kadar götürülür. Bu indide Samiriler küçümsenmez, aksine yüceltilir, kadınlara diğer İndilerden daha saygılı bir biçimde yaklaşıhr(51).

45) M. Y.Şe]ebî,a,g.e.lS_44

46) A. C. Headlam, a.g.e., s. 19

47) W. K. LowtEıerClarke,a.g.e.,5.745

48) R. C. KnoK,a.g.e., s. 182

49) G. P. Fisher, a.g.e., s. 183

50) E. E. Kellet, a.g.e.. s. 172

51) M. Yearsley,a.g.e., s.113

190

Geleneksel Hristiyan kaynaklarında bu şekilde takdim edilen Luka'nın da şahsiyetini yoğun bir sis bulutu örtmüş durumdadır. Bir rivayete göre o, çalışmalarında Pavlos'a yardımcı olmuş, Yahudi asıllı Antakyalı bir doktordur. Daha önce Yunan asıllı olduğuna dair rivayeti nakletmiştik. Ayrıca, bazı Hristiyan kaynaklar onun Antakyalı değil, Romalı olduğunu söylüyorlar. Bu görüşü ileri sürenlere göre, Luka'nın Antakyalı olduğunu söyleyenler onu, Antakyalı Blokyos ile karıştırmaktadırlar. Bu iddiayı ileri sürenlere göre Luka, İtalya'da ortaya çıkmış bir Romalıdır. Luka'nın mesleği üzerinde de ihtilaf vardır. Bazı müellifler onun mesleğinin doktorluk olduğunu söylerken, diğer bazıları İse, onun mesleğinin doktorluk değil, ressamlık olduğunu söylemektedirler^). Bütün bu söylenenlerden sonra onun nereli olduğu, mesleği, kimliği tam bir muamma halini almaktadır. Antakyalı mı, Suriyeli rni, yoksa Romalı mı? Yahudi asıllı mı, Yunan asıllı mı, yoksa Romalı mı? Doktor mu, yoksa ressam mı? Bütün bu sorulara Hristiyan dünyası bugüne kadar tatmin edici bir cevap bulamamıştır.

Yuhanna:

Diğer üç Incilden çok farklı olarak kaleme alınan dördüncü İncilin yazarı Zebede ve Salome oğlu Yuhanna, aynı zamanda Hz.İsa'nm arkadaşıdır ve Havarilerden biridir. Mesleği balıkçılık olan Yuhanna'nın, kardeşi Yakub da Havarilerden idi(53). Ancak bazıları onun Galİle(Celile)'li Yuhan-na'dan başka bir Yuhanna olduğunu soy I emektedirler (54). M.S. 49 yılında Havariler Kudüs'te toplandıkları zaman

52) M. Y.ŞeleW,a.g.e.,s.44

53) W. K. LowtherClarke,a^.e.,s.772

54) W. K. Lowther Ciarke,a.g.e.,s.773

191

«? mo il: infoOaKakit,,,,. r?

Yuhanna da bu toplantıya katılmıştı. Yuhanna, daha sonra Anadolu'ya geçerek Efes'e yerleşmiş ve buradaki Hristiyan cemaatleri idare etmiştir{55).

Kendisi Filistinli bir Yahudi olmasına rağmen, yazdığı încilde iskenderiye felsefe okulundan alınmış ve temeli Yunan felsefesine dayanan Logos fikri açıkça görülmektedir. Bu durumu nazarı İtibara alan bazı araştırmanlar, eldeki Yuhanna incilini yazan kişinin, Zebede oğlu Havari Yuhanna olamıyacağını, olsa oîsa bunu Yunan felsefesini çok iyi bilen başka bir Yuhanna'nın yazmış olabileceğini ileri sürmüşler-dir(56). Papirüsler üzerine yazılmış olan en eski İncil parçaları, Yuhanna inciline ait olan parçalardır. Son yapılan ilmî araştırmalar, halen elde mevcut olan Yuhanna İncilinin, Zebede oğlu Yuhanna'ya ait esas incil olmadığını, aksine bu metinde birtakım değişiklikler ve düzeltmeler yapıldığını ortaya koymaktadır. Orjinal yazmada yer alan pekçok kısım, şimdi elde mevcut olan İncİlde farklı yerlere yerleştirilmiştir^?). Bazı ilim adamları, Yuhanna incilinde, Pavlos'un takdim ettiklerinden daha makul ve kabul edilebilir bir inancın felsefî takdiminin yapıldığını ileri sürüyorlar. Yuhanna İncilinde vahye dair bilgi yoktur, onda kelâm, ruhu'l-kudüs, sükun, barış ve ikinci doğuş daha geniş yer tutmaktadır(58).

Esas gayesi bakımından diğer üç Incilden çok farklı olan Yuhanna İncilinin, asıl gayesi (bazı tarihî bilgiler ihtiva etmesine rağmen) teolojiktir. Onda Hz. İsa, Nasırah bir peygam-

55) X.Jakob,ö.g.e.,s.37

56) W. C. Ailen, Critism. New Testament, E.R.E., V.I, New York, 1951,

p. 319-324 ; G. P. Fîsher, a.g*., s. 120

57) W. K. Lovvther Clarke, a.g.e., s. 772 58) M.Yearsley,a.£.e.,s. 113

192

berden ziyade, insan şekline girmiş bir ilâh şeklinde takdim edilmektedir. Bu încilde Tanrı Krallığı mesellerinden çok, Hz. İsa'nın vahiy misyonu ile alâkalı müzakereler vardır(59).

Sinoptik İndilerde başlangıçta Hz.İsa'nın ilâhhğına dair açık bir ifade yoktu. Sinoptik tncillere bu ifadater, daha sonra yapılan tercümeler esnasında sokulmuştur. Hristiyan müellif Cercis Zevin'e göre, M.S. 96 yılında Asya ve diğer yerlerden gelen piskoposlar, Yuhanna'den Hz.İsa'nın ulûhiyetini ispatlayan bir İncil yazmasını istemişler ve bu istek üzerine Yuhanna, bu İncili yazmıştır. Diğer bîr Hristiyan müellif Yusuf el-Hurî de, aynı şeyi tekrarlayarak Yuhanna'nın, incilini Hz. İsa'nın ulûhiyetini ispatlamak İçin yazdığını ifade etmektedir. Başka bir Hristiyan kaynağı "Mürşidü't-Talibin"e göre Yuhanna İncilinin yazılmasının asıl sebebi, diğer üç İncilin bahsetmediği ve ihmal ettiği Hz. İsa'nın İlâhlığı meselesini ispat etmek, onun zatı ile ilgili bazı sahneleri sağlamlaştırmak, bazı yalancı muallimlerin HzJsa'nın İnsanlığı ve ölümü ile ilgili olarak ileri sürdükleri sapık fikirleri çürütmekti. Mürşidü't-Taübin'in yazarının itirafına göre, daha birinci asırda Hz. İsa'nın üâhlığını inkâr eden Hristiyanlar vardı ve bu inkarcı Hristiyanlara karşı bazı piskoposlar gelerek Yuhanna'dan, onun üâhlığını ispatlayan bir İncil yazmasını istemişler, o da bu gaye ile İncilini yazmıştır.

Yuhanna'nın İncili konversiyonist bir İncil olup, bu İncil işe Pavlos'un bıraktığı yerden başlamaktadır. Yuhanna,.İncilini Yunanca bilenlere Yunan kavramları içinde sunmakla kalmadı, o, ayrıca helenistik kavramların dışındaki kavramları da kullandı(60).

59) R.C.Knox,n.g.(!., s.182

60) H. Richard Nicbuhr, CHris! and Cuitttre, p. 196

193

Yuhanna incili ile Sinnoptik indiler arasında büyük farklılıklar vardır. Biz bu farklılıkları maddeler halinde şöyle sıralayabiliriz:

1- Sinoptik taciller vaftizden bahsederler, Yuhanna incili bundan bahsetmez.

2- Diğer tnciller Hz. İsa'nın, şeytan tarafından günah işlemeye teşvik edildiğinden bahsettikleri halde, Yuhanna İnciÜ bundan bahsetmez.

3- Sinoptik İndiler Hz.İsa'nın suretinin değişmesinden bahsettikleri halde, Yuhanna İncili bundan bahsetmez.

4- Diğer İndilerde Evharistiya kurumu anlatılır, Yuhan-na'da Evharistiya olayı yoktur.

5- Diğer înciller bahçedeki can çekişme olayını anlatırlar, Yuhanna İncili bunu anlatmaz.

6- Yuhanna İncilinde fısıh(pesah) bayramı kurbanı, üç veya dört kere olmuş gösterildiği halde, diğer indilerde bu olay bir kere olmuş gösteriliyor.

7- Yuhanna incilinde Yahudiye bölgesi daha önemli olarak gösteriliyor. Galile (Celile) bölgesi ikinci plana itiliyor, diğerlerinde Galüe bölgesi birinci planda ele alınmaktadır.

8- Diğer Incillerdeki mecazî ifadelerin yerini, Yuhanna incilinde meseller almıştır.

9- Diğer indilerde anlatılan mucizelerin sayısı Yuhanna İncilinde anlatılanlardan daha fazladır. Yuhanna İncilinde mucizelerin sayısı yediye inmiştir(61).

Klasik Hristiyan kaynaklanma dördüncü İncilin yazarının Havari Yuhanna olduğu şeklindeki iddialarına karşılık,

61) W. K. Lowther Clarke,a.g.e.,s. 772

194

XIX ve XX. yüzyılda yapılan araştırmalar, bugün elde mevcut olan Yuhanna İncilinin yazarının, avcı ve Havari Yuhanna olmasının mümkün olmadığını göstermektedir. İkinci asırda yaşayan Hristiyaniarın büyük bir kısmı bu İncilin Havari Yuhanna tarafından yazıldığını kabul etmiyorlardı. Bir kısım araştırmacılar, bu İncili İskenderiye felsefe okuluna mensup birinin yazdığını söylerken, diğer bir kısım araştırmacılar ise, bu kitabın tamamı ile tanzim edilmiş bir kitap olduğunu, kitabı tanzim eden kişinin, bu düzenlemeyi iki havari (Matta ve Yuhanna) nin, zıt fikirlerini birleştirerek gerçekleştirdiğini ileri sürüyorlar. Bazıları ise bu incilin tamamı ile anonim bir eser olduğunu, bir grup yazarın muhtelif kaynaklardan aldıkları bilgiler ile bu İncili meydana getirdiklerini ileri sürüyor-lar(62).

Batıda yapılan son araştırmalardan elde edilen sonuca göre bu İncilin yazarı, Hz.İsa'nın öğrencisi Havari Yuhanna değildir. Bu Yuhanna meçhul bir Yuhanna'dır, eserini özel istek üzerine Hz.İsa'nın ulûhiyetini ispat etmek İçin yazmıştır. Yazar, İncilinde bir takım felsefî nazariyeleri Hristiyan boyası ile boyayarak sunmuştur(63).

Dört İncilin yazarları hakkında söylenenleri şöyle özetleyebiliriz:

1 - Bu İncilter Hz.Isa tarafından yazdınlmamıştır, yazılan indilerin hiçbirini Hz.İsa görmemiştir.

2 -Bu dört incilin yazarları, din âlimi olmaları yönünden aynı ehliyette değildirler. Bir kısmının kimlikleri meçhuldür,

telif ettikleri söylenen kitaplarla alâkaları meçhuldür, meslekleri meçhuldür.

62) M. Y. Şelebî, a.g.e., s.46

63) M.Y.Şelebî,û.g.e.,5.48

195

3 - Dört İncilin yazarları, yazdıkları İncilleri, muhtelif çevrelerin istekleri sonucu ve bu istekler doğrultusunda yazmışlardır. Ayrıca istek sahibi kişi veya heyetlerin kimler olduğu tam olarak aydınlığa kavuşmuş değildir.

4 - Dört İncilin asıl orjinal nüshaları kaybolmuştur. Bunu bütün Hristiyan kaynaklar da İtiraf etmektedirler. Asıllarının kaybolması dolayısı ile ortada dolaşan kopya ve tercümelerin güvenilir olmadığı, kopyacı ve mütercimlerin cehli veya kasıtlı davranmaları sebebi ile, bunlarda birtakım hataların ve eksikliklerin meydana geldiği bazı insaf sahibi Hristiyan araştırmacılar tarafından itiraf edilmektedir.

5 - Dört Incilde, İlâhî dinlere kaynaklık eden kitaplar için gerekli olan rivayet silsilesinin olmadığı, bu kitapların bu rivayet silsilesinden tamamı ile yoksun oldukları müşahede edilmektedîr(64).